ساختار گفتمانی در فیلم‌های سینمایی ایران

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کتاب «فراسوی نگاتیوها» نوشته رسول نظر زاده از سوی انتشارات مروارید در سال ۱۴۰۲ وارد بازار نشر شده است.

سینمای ایران هنوز از جنبه‌های گوناگون مورد مطالعۀ تطبیقی جدی قرار نگرفته است. هنوز بخش‌های بسیاری از آن بدون مطالعه باقی‌ مانده است. بررسی این جنبه‌ها نه‌تنها به چگونگی کاربرد مفاهیم و اجرای آنها در فیلم‌ها کمک می‌کند که حتی شناخت جنبه‌های گوناگون مطالعه فرهنگی سینمای ایران را نیز دربر می‌گیرد.

سینمایی که با همه فرازوفرودهایش بازتابی از فرهنگ تصویری و نمایشی و ادبی و بومی مردم خود نیز هست. بررسی تفاوت این نگره‌ها در دهه‌ها و سال‌های مختلف، به ‌دور از پیش‌داوری‌ها و قضاوت‌های آنی، کار پژوهشگران و محققان رشته‌های گوناگون است. این مطالعات در چنین روندی با تکیه‌ بر جنبه‌های گوناگون فرهنگی، ساختاری، تطبیقی و بینارشته‌ای سینمای ایران بنا شدند. شاید بعدها دیگر پژوهشگران نیز بر سر این‌گونه پژوهش‌ها بنشینند و فیلم‌ها را از جنبه‌های گوناگون و تازه‌ای مورد بررسی قرار دهند.

روش‌شناسی هر مطالعه در این کتاب این‌گونه است:
نخست در مقدمه یا بخش اول، نگاه و نگره و اهمیت و چارچوب مختصر موضوع بیان می‌شود تا سپس در بدنه آن با تحلیل‌های نمونه‌های گوناگون با تضادها، چرخش‌ها، چرخه‌ها و تناقض‌های تاریخی‌تفسیری آن روبرو شویم. در انتها نیز در یک جمع‌بندی، دوباره به چارچوب‌ها و عناصر غالب هر بررسی اشاره شده است. برای چنین مطالعه و چشم‌اندازی، گونه‌ها و چرخه‌های مختلف سینمای ایران از ابتدا تا امروز طی سال‌های متمادی مورد بازبینی و بازخوانی قرار گرفته است تا از برایند آنها بتوان به زوایای پنهان و نشانه‌های مشترک آنها دست یافت.

در بخش اول کتاب مطالعه ساختاری سینمای ایران صورت گرفته است؛ این بخش دربرگیرنده بررسی الگوهای تک‌گویی در فیلم‌های سینمای ایران، بر راوی دانای کل در شروع فیلم‌های سینمای ایران و نقش‌نامه و جلوه‌های آن در ساختار فیلم‌های سینمای ایران بررسی شده است.

بحران روابط میان زن و مرد ایرانی در سینمای ایران همواره از موضوع‌های قابل تأمل بوده است. در بخش دوم برای تحلیل این بحران‌ها به چهار فصل از چهار فیلم کلیدی سینمای ایران پرداخته شده است که از چهار دهۀ متفاوت انتخاب شده‌اند و نخست به دلیل شخصیت‌پردازی و اجرای تأثیرگذارشان در صحنه‌های بحرانی میان زن و مرد قابل تأمل هستند. خشت و آینه اثر ابراهیم گلستان، گزارش اثر عباس کیارستمی، کاغذ بی‌خط اثر ناصر تقوایی و چهارشنبه‌سوری اثر اصغر فرهادی، این چهار فیلم بررسی شده هستند. همچنین در این بخش به چگونگی حضور کارگران در سینمای ایران اشاره شده است.

ماجرای خواهران، مادران، دختران و همسران این سرزمین در سینمای ایران اغلب توسط سینمای مردانه گفته شده است که اغلب ماجرای ناکامی و رنج و بی‌پناهی آنها بوده در برابر قوانین و مناسبات غلط ریشه‌دار اجتماعی که از زندگی فرهنگی مردسالار می‌آمده‌اند. در بخش سوم ابتدا تاریخ حضور زنان در فیلم‌های سینمای ایران از آغاز تا ۱۳۵۹ بررسی شده و سپس نقش‌مایه‌های مرد اثیری در فیلم‌های زنان فیلم‌ساز امروز ایرانی تحلیل گردیده است.

سینمای ایران همواره در نقاط عطف خود ـ موج نو در اواخر دهۀ چهل، آغاز دهۀ شصت و همچنین دهۀ هشتاد ـ تحت تأثیر تلاش‌های تئاتری پیش از خود بوده است که یافته‌ها و اندوخته‌های خود را در سینما نشان داده‌اند. این تأثیر هم از طریق حضور بازیگران، دستیارها و سایر عوامل در بدنه سینمای ایران و هم از طریق منتقدان، اندیشه‌ورزان و نویسندگان آن و مانند آنها بوده است. در بخش چهارم چگونگی تأثیر تئاتر بر سینمای ایران بررسی شده است.

به لحاظ تاریخی پیش از دهه سی می‌توان موضوع نفت را در فیلم‌های گزارشی و خبری پی گرفت. با آمدن دکتر اسماعیل کوشان از آلمان به ایران و گشایش استودیو «میترا فیلم» در ابتدای دهه سی او توانست فیلم مستند گزارشی از «دکتر مصدق و سفر به آمریکا» که حاصل هم‌سفرشدن او با دکتر مصدق است بسازد. این فیلم دربارۀ شکایت انگلیس که دستش از نفت جنوب ایران کوتاه شده بود، به شورای امنیت سازمان ملل و سخنرانی دکتر مصدق است و در دوران پرشور ملی‌شدن نفت ایران در سینما به نمایش گذاشته می‌شد. در بخش پایانی کتاب جایگاه نفت در سینمای ایران بررسی و تحلیل شده است.

کتاب شامل مباحثی چون مطالعۀ ساختاری، الگوهای تک‌گویی در فیلم‌های سینمای ایران، مروری بر راوی دانای کل در شروع فیلم‌های سینمای ایران، نقش‌نامه و جلوه‌های آن در ساختار فیلم‌های سینمای ایران، مطالعۀ جامعه‌شناسانه، بازخوانی بحران روابط زن و مرد ایرانی، چگونگی حضور کارگران در فیلم‌های سینمای ایران، مطالعۀ زنان، تاریخ حضور زنان در فیلم‌های سینمای ایران از آغاز تا 1359، نقش‌مایه‌های مرد اثیری در فیلم‌های زنان فیلم‌ساز امروز ایرانی، مطالعۀ تطبیقی،  ساختار گفتمانی در فیلم‌های سینمای ایران است.

کتاب «فراسوی نگاتیوها» نوشته رسول نظر زاده در ۳۴۸ صفحه و قیمت ۲۳۰ هزار تومان در اردیبهشت ۱۴۰۲ از سوی انتشارات مروارید منتشر شده است. 

نمناک ترین سایت ایرانی...